tarafından admin C.tesi Mart 30, 2013 4:12 pmTarihte Kürt devletleri
MAHABAD KÜRT CUMHURIYETI
1944 "Komela Jiyana Kurd "
adiyla kurulan örgüt, 1945 yilinda Qadi Muhammed baskanliginda "Kurdistan
Demokrat Partisini" kurar. Mahabatda dini ve siyasi sayginligi olan Kadi
Muhammed, 21.01.1946 tarihinde Mahabadin en büyük camisinde parlemento hazirlik
toplantisini yapar, 22.01.1946 tarihinde Carcira meydaninda Kürt cumhuriyetini
ilan eder. Bütün Kürt ve asiret gruplarinin bulundugu bu tarihi toplantida, Kadi
Muhammed Sovyetler birliginin maddi ve manevi destegine degindi gibi Azerbeycan
halkinin dostlugunuda dile getirir. 11.02.1946 tarihinde parlementoda yemin
ictikten sonra göreve baslar. 23.04.1946 da Kürt ve Azerbeycan hükümetleri
arasinda dostluk imzalanir. Genc ve dinamik olan Kürt hükümetinde erkekler yer
aldiklari gibi kadinlarda yer alir.
TARIHTE GUTILERZagros daglari ve Asagi Zap nehrinin kiyilarinda yasayan ve bu günkü
Kürtlerin atalarindan biri olan Gutiler, M.Ô. 2700 yillarinda müstakil bir
devlet kurar, Mezopotamya ve cevresindeki verimli top-raklara
yerlesirler.
Mezopotamya kuzeyindeki Akad memleketlerini MÔ. 2649 yillarinda
isgal edip tam iki asra yakin, Sümer ve Akadlari idare eden Gutiler, MÔ. 2400
yillarinda Lololarla birleserek güclü bir devlet kurar ve büyük bir medeniyeti
gelistirirler. Tekrar Akatlara karsi yenik düsen Gotiler eki vatanlari olan
Zagros daglarina cekilmek zorunda kalirlar ancak M.Ô. 2700 yillarin Asur
Imparatoru 1.Salmanasarla kanli bir savasa giren Gotiler tarihi bir direnis ve
basari gösterdiler.
?
Lololar, eski tarihte
Süleymaniye bölgesinde oturan büyük zagros halk toplulugundan biridir. Bu günkü
Kürtlerin atalarindan olan lollolar, tarihin degis dönemlerinde, devletler
kurmus, bagimsizlik ve özgürlüklerini sürdürmüs, ilim, sanat ve kültürde hayli
ilerlemis, vatanlarini korumak icin komsulari olan Asur ve akatlarla bir cok
savaslara girmislerdir. Zehave b¨¨olgesinde kesf edilen milattan önce
2800yillarinda Lolo kraligi dönemine ait olan bir antik levhaya göre Halman (bu
günkü Hilvan) bölesiyle Zehave bölgesi o dönemlerde lollo kraligina bagliydi.
Lololarin devleti, Süleymaniye, Sêxan, Zehav, Sehrizor ve Kerküke kadar genis
bir sinir vardi. Devletin baskenti Zimri sehriydi.
DEVLETI
Lollolarin
kurduklari devlet, yaklasik bin yil devam ettikten sonra milattan 18.yüzyilda
Akad krali Naram-sin´in saldirisina ugrar ve Akatlarin yönetimine gecer.
Gotilerin Akat topraklarini isgal hareketi sirasinda, lollolar, tekrar
bagimsizliklarini kavusurlar ve Gotilerle iyi dostluk iliskilerini kurarlar.
Milattan önce 10. yüzyilda Asurlarin saldirilarina maruz kalan Lollo krali
(Amixa) Süleymaniye yakininda bulunan "Pirmigro" kalesine kacmak zorunda kalir
ve baskent Zimri kenti, Asurilerin denetimine girer. Sonra Asurlarin kendi
aralarindaki anlasmazliklarindan ötürü Lollo bölgesi bir cok huzursuzluk,
baskaldiri ve kavgalara sahne olur. Bu durum Asur hükümetin yikilis ve Med
Imparatorlugunun kurulusuna kadar devam eder.
DEVLETI
Miladi 951 Hicri
340 yilinda Eran bölgesinde Kürt Seddadi ogullari tarafindan kurulan bu devlet,
Islam döneminde kurulan Kürt devletlerinin en uzun ömürlüsü ve en
kuvetlilerinden biridir. Nahcivan, Gence, Tiflis, Demirkapi, Karabag, Ani, Duvin
gibi bölgenin büyük kentlerini icine alan bu devletin sinirlari bir ara
Malatyaya kadar uzanir. O tarihte güneyinde Mervani Kürt devleti de
vardi.
Azarbaycan hükümdari Salarmerzubanin esir düsmesi üzerine bölgede
bagimsizlik ilan eden Seddadin oglu Muhammedin Gence kentinde tahta oturmasiyla
kurulan ve on dört kürt hükümdari tarafindan yönetilen bu devlet, her ne kadar
Selcuklu sultani Meliksahin bölgeye 1075 yilinda girmeyisle sona ermissede
bölgenin bazi yöreleri Gence kenti gibi miladi 1091 tarihine kadar bu süllalenin
egemenligi altinda kalmistir.
DEVLETi Islamiyetten sonra kurulan Kürt
devletlerinden biriside Hasnevi Kürt devletidir. Bu devletin temeli, Hicri 330
yilinda berzekan asiret reisi Hüseyin aganin eliyle atilir. Bütün hemedan
bölgesini icine alan bu devlet, kurucusu Hüseyin aganin vefatiyla dirayetli olan
oglu Hasan veyhin denetimine gecer. Babasindan sonra hükümeti cok iyi yöneten
Hasan veyh, halkin.
Sevgisini kazanir ve devlete de
isimini veriri. Günden güne güclenen bu devlet, Nehavent, Semgan ve Dinur
kentleriyle bazi Azarbaycan sehirlerini de icine alir. Devletin baskenti, Hasan
veyh tarafindan kurulan Sermac sehri idi. Dirayetli devlet reisi Hasan veyh,
Hicri 369 yilinda Sermac kentinde vefat eder.
MITANILER
Tarihci
Spayirzere göre Mitaniler Ari irkina mensup ve Kürtlerin ecdatlarindan, Zagros
toplulugunun bir bölümünü teskil eden Subarilerin bir koludur. Daha dogrusu
yönetici tabakasinin adidir. M.Ô. 16. yüzyillarinda cok güclü ve otoriter bir
hükümet kuran Mitaniler Süriye, Amuriye, Asur memleketiyle Kurdistanin Kerkük
bölgesine kadar olan topraklara hüketmislerdir. Dönemin 4 büyük devletlerinden
(Misir, Hayis, Kasi, Mitani) biri olan bu hükümetin baskenti Vassogani kentiydi.
Mitanilerden Xanikalbat sülalesi Asuri memleketinin bir bölümünde Nusaybin
kentinde müstakil bir hükümet kururlar. Sonra yavas yavas Asurilerin
saldirilarina ugrayan Mitani hükümetleri kiral Asur Nasir Pal döneminde temamen
Asurilerin eline gecer ve sona erer.
MERVANI KÜRT DEVLETI
Bu devletin kurucusu Hamidiyan kürt asiretinin reisi
Dostik aganin oglu Bazdir, Baz, ilkin etrafina topladigi savascilarla Ercis
sehrini ele gecirir, sonra sirayla Calderan, Malazgirt, Farkin, ve Diyarbakir´i
denetimine alir, otoritesini yerlestirdikten sonra hicri 350 yilinda Diyarbakir
merkezinde Mervani Kürt devletini kurar. Günden güne genisliyen bu devlet,
Musula hüküm eden Hamidan ogullarina karsi girisilen savasta devlet baskani
Baz´in bir at´tan baska bir at´aatlarken yere düsüp belinin kirilmasi ve
dusmanin eline gecip sehit düsmesiyle, hicri 380 yilinda sona
erer.
DEVELTi Harzemsahlar 1214´te Kürt Gor devletinin baskenti Firuzkuk´u ele
gecirerek bu devletin egemenligine son verdiler. Gor devleti, Seyfuddin Suri
tarafindan 1148 yilinda Kuzeydogu Iran´da kuruldu. 1148´e kadar Selcuklu
devletine bagli bir beylik olarak varligini sürdüren Kürt Gor asireti, Seyfuddin
Suri´nin beyligin basina gecmesi ile bu tarihte bagimsizligini ilan etti. Suri,
devlet sinirlerini kisa bir süre icinde genisletti. Selcuklular ve Oguzlarla
sürekli catisma halinde bulunan Gor hükümdari Giyasuddin, büyük bir saldiri
baslatarak (1173) kademeli olarak Gazne, Herat, Multan, Uccah, Siudi, Esaver,
Debut ve Lahor sehirlerini aldi ve Gazneli sultan Mahmud hanedanligindan arta
kalanlari tamamen artadan kaldirip kardesi Muiziddin´i Gaznelilerin varsi ilan
etti. Muiziddin 1192´de Kuzey Hindistan ve Bengal´i fethetti. Kutbeddin, Aybek
adli kumandanini Delhi´ye genel vali tayin etti. Giyasuddin´in 1202´de Sultan
Muiziddin´in bir suikast sonucu 1206´da ölmesi üzerine devlet yönetimi
zayifladi, hanedanlik parcalandi. Hükümdar Giyasuddin Mahmud´un da 1212´de
öldürulmesinden sonra yerine gecen oglu Bahaüddin, yogun saldirilara fazla
direnemedi. Gor devletinin egemenliginde bulunan bircok sehir, bölgenin ticaret
merkezleri sayiliyordu. Hükümdar Giyasuddin´in Herat´ta yaptirdii Esler Camii,
Islam mimari eserlerinde yeniligi temsil etti. Kutbeddin´nin Delhi´de yaptirdigi
Cuma Camii ilk Islami eser özelligini tasir.
ALAMUT ZIYAR´i DEVLETi Ziyar devleti 1011 yilinda Alamut
devletinin kurucusu Hasan El Sabah tarafindan yikildi. Ziyar devleti, kürt
Dailam asiretine mensup Ziyar´i oglu Merdavic tarafindan 930´da Kürt yurdunun
kuzeyinde kuruldu. Egemenlik alani Taberistan ve Cürcan´i da icine alarak
güneyde Isfahan´a, batida El Cezire ve Irak´a, kuzeyde Kafkaslar´a kadar
uzaniyirdu. Dailam asireti, 9. yüzyilin sonlarina dogru, Abbasi halifeligi
döneminde Müslüman oldu. Hazar Gölünün güneybati kesiminde yasayan bu asiret,
büyük bir askeri güce sahipti. Varligini 141.yil sürdürebilen bu devlet, 8
hükümdar tarafindan yönetildi. Eski edebi eserler arasinda yer alan "Kábusname "
bu dönemde, Ziyarlarin son emiri Keykawes´in amcasi tarafindan yazildi.
HAMDANi
DEVLETi
Kürt Hamdani devleti 1039´da Arap Okayli devleti tarafindan
yikildi. Hamdani devleti, Seyh El Dewle tarafindan 944 yilinda Halep bölgesinde
kuruldu. Bu tarihe kadar Musul merkezi Büyük Hamdani devletinin bir parcasi´idi.
Söz konusu tarihde bagimsizligini ilan eden Seyh el Dewle, Halep´i merkez secti.
Yukari Mezopotamya ´yi hakimiyeti altina almaya calisan Bizans Kral Romans´la
Urfa´da yapilan savasta zafer kazanan Seyh El Dewle , Suriye ve Yukari
Mezopotamya´nin büyük bir egemen oldu. Bagimsizligini 95 yil koruyabilen bu
devlet. Harput Kürt asiretlerinin saldirilari sonucu bir hayli zayifladi ve
sonucta Araplar, bu devletin egemenligine son verdi. Bu devletin, sinirlari ve
süresi icinde El Mutanabbi, Ebu Firaz ve El Farabi gibi önemli sair ve bilim
adamlari yetisti.
Büveyhogullari devleti
Kürt Büveyhogullari devleti, 1050´de Selcuklu
Sultani Tugrul Bey tarafindan yikildi. Büveyhogullari devleti 934 yilinda Ali
Hasan ve Hüseyin Ahmet kardesler tarafinda Güneybati Iran´da kuruldu. Deylem
Daglarinda yasayan Bercenkiaver Kürt asiretine mensup üc kardes kisa bir süre
icinde devletin egemenlik alanini güneyde Isfahan- Siraz, kuzeyde ise
Hamedan´akadar genislettiler. Babalari ebu Suce Büveyh´ten dolayi devleti
"Büveyhogullari devleti" denildi. Abbasi Halifesi Halife Kahir Billah, bu
devletin egemenligini tanimak zorunda kaldi. Sürekli ic ve dis catismalarla
ugrastigi icin kültür ve sanat bu devlet sinirlari icinde fazla gelismedi.
Yalniz Abudüd devletinin hükümdarligi sirasinda pek cok cami, hastane,
imarathane, yollar ve kuyular yapildi. Mogol istilalari sirasinda bu bölgelerde
her sey yakilip yikildigi icin bu devlet hakkinda daha ayrintili bilgi
bulunmamaktadir.
Hasanveyh devleti
Son hükümdari Ebul Mansur´un ölümü ile icerden
bir hayli zayiflanmis olan hasanveyh devleti 1121´de kendiliginden dagildi. Bu
devletin hükümranlik dönemi toplam olarak 171 yil sürdü. Devlet, Barzikan-
Baruni asireti lideri Hasanveyh bin Hüseyin tarafindan 959 yilinda kuruldu.
Egemenlik sahasi Sehrezor, Dinaver, Hamedan ve Nihavend bölgeleriydi. Devletin
baskenti, Bisulun Dagi´nin güneyine düsen Sermac sehri id. Hasanveyh´in 979
yilinda ölmesi üzerine, yerine oglu bedir gecti. Devletin sinirlari Bedir
döneminde Ahvaz, Huristan, Berucerd ve Esadabad´in katilmasi ile genisledi.
Bedir´e Abbasi halifesi tarafindan "Nasruddin" unvani verildi. Bedir 1015
yilinda öldïrülünce yerine oglu Hilal gecti. Hilal da ölünce yerini oglu Tahir
aldi. Hasanveyh hanedanligi Tahir´in ölümü üzerine gücünü yitirdi. Baruni
asiretinin basina Iyarlar gecti. Iyarlar dönemi 989 yilinda baslamak üzerine 130
yil sürdü.
Eyyubi
hanedanligi devleti
Selahaddin Eyyubi´nn 4 Mart 1193´te Sam´da ölmezi üzerine
Kürt Eyyubi Imparatorlugu ayni yil parcalandi. Eyyubi Imparatorlugu, Selahaddin
Eyyubi tarafindan Mayis 1175´te kuruldu. Cik iyi bir dini ve askeri egitim alan
Selahaddin, 1165 yilinda Misir´avezir secildi. Yönetimin cesitli kademelerine
yakin akrabalarini yerlestiren Selahaddin Misir´daki durumunu saglamlastirdi.
Fransiz ve Bizans ordularinin müsterek saldirilarina karsi büyük basarilar elde
eden Selahaddin, Islam dünyasinda kendisini büyük sempati duyulan, tam anlami
ile güclü bir vezir ve önder durumuna geldi. 10 Aralik 1171´de, varligini 200
yil sürdurmüs olan Misir Fatimi halifeligine son verdi. Kardesi Turan Sah
yönetimdeki bir orduyla kisa bir süre icerisinde Hicaz, Yemen, Aden ve Mekke´yi
aldi. Eyyubilerin buralardaki hakimiyeti 50 yildan fazla sürdü. Suriye Krali
Nureddin´in 13 Mayiz 1174´te ölmesi üzerine Selahaddin bir ordu ile Suriye´yi
dönerek orayida hakimiyeti altina aldi. Bagdat´taki Abbasi halifesi, Mayis
1174´te Selahaddin Eyyubi´nin kralligini kabul ederk fethettigi topraklardaki
otorutesini tanidi. Musul sehrini de alarak Musul Atabeklerine son veren
Selahaddin, ülkesinin sinirlarini Firat Nehri´ne kadar genisletti. Yukari
Mezopotamya´daki kücük beylikleri de hakimiyeti altina alan Eyyubi
Imparatorlugu´nun sinirlari doguda Dicle Nehri´ne, kuzeyde Ermenistan
hudutlarina, güneyde Yemen´e, batida ise Tunus´a dayaniyordu. 1187´de ku¨dus
sehrini Hiristiyanlarin elinden aldi ve bu, Islam dünyasinda ona büyük bir
sayginlik kazandirdi. Islam´in Sünni ögretisiyle yetisen Selahhadin, kurdugu
devletin resmi mezhebinin de Sünni oldugunu ilan etti. Dinde yaptigi
reformlardan dolatyi, adi Yusuf iken, dini islah eden anlaminda "Selahhadin "
olarak degistirildi. Eyyubiler döneminde pek cok Kürt yazar, sair, bilim adami
ve aydin yetisti. Izzeddin Ali, Mecdeddin Ebu saadet, Ibnul Esir el Cezeri (
Nasrullah ) bunlardan birkacidir.
Alamut devleti
Alamut Kürt devleti Mogol
Hükümdari Hulagu Han tarafindan 1256´da yikilarak ortadan kaldirildi. Alamut
dvleti Hasan El Sabah tarafindan 1011´de kuruldu. Hasan El Sabah, Ismailiye
mezhebi dini ögretisi temelinde güclü bir örgütlenme yaratip, Kürt asiretlerini
harekete gecirecek bir ic ayaklamayla Ziyar devletine son verdikten sonra, ayni
topraklarda dini esaslara dayali bu devleti kurdu. Bagimsiz varligini 179 yil
sürdüren bu devlet, 8 hükümdar tarafindan yönetildi. Devletin son hükümdari olan
Hür Sah, Mogollar tarafindan idam edildi. 1124 yilinda ölen, etkileyici dini
ilder ve basarili bir devlet yöneticisi olan Hasan El Sbah icin Marko Polo söyle
diyor: " Bu kisi yüksek daglik bölgede bir sevgi cenneti kurdu. Cok zengin bir
hazineye sahip idi. Kurmus oldugu bu cnnet nedeniyle Islamiyet icerisinde kisa
zamanda genis bir taraftar kitlesi buldu. Islam ülkelerinin her tarafindan
binlerce genc, bu cennete girmek icin akin ediyordu."
MAHABAD KÜRT CUMHURIYETI
1944 "Komela Jiyana Kurd "
adiyla kurulan örgüt, 1945 yilinda Qadi Muhammed baskanliginda "Kurdistan
Demokrat Partisini" kurar. Mahabatda dini ve siyasi sayginligi olan Kadi
Muhammed, 21.01.1946 tarihinde Mahabadin en büyük camisinde parlemento hazirlik
toplantisini yapar, 22.01.1946 tarihinde Carcira meydaninda Kürt cumhuriyetini
ilan eder. Bütün Kürt ve asiret gruplarinin bulundugu bu tarihi toplantida, Kadi
Muhammed Sovyetler birliginin maddi ve manevi destegine degindi gibi Azerbeycan
halkinin dostlugunuda dile getirir. 11.02.1946 tarihinde parlementoda yemin
ictikten sonra göreve baslar. 23.04.1946 da Kürt ve Azerbeycan hükümetleri
arasinda dostluk imzalanir. Genc ve dinamik olan Kürt hükümetinde erkekler yer
aldiklari gibi kadinlarda yer alir.
TARIHTE GUTILERZagros daglari ve Asagi Zap nehrinin kiyilarinda yasayan ve bu günkü
Kürtlerin atalarindan biri olan Gutiler, M.Ô. 2700 yillarinda müstakil bir
devlet kurar, Mezopotamya ve cevresindeki verimli top-raklara
yerlesirler.
Mezopotamya kuzeyindeki Akad memleketlerini MÔ. 2649 yillarinda
isgal edip tam iki asra yakin, Sümer ve Akadlari idare eden Gutiler, MÔ. 2400
yillarinda Lololarla birleserek güclü bir devlet kurar ve büyük bir medeniyeti
gelistirirler. Tekrar Akatlara karsi yenik düsen Gotiler eki vatanlari olan
Zagros daglarina cekilmek zorunda kalirlar ancak M.Ô. 2700 yillarin Asur
Imparatoru 1.Salmanasarla kanli bir savasa giren Gotiler tarihi bir direnis ve
basari gösterdiler.
Kürt ve Kürdistan Tarihi
1-90
LOLLOLAR KIMDIR 1-90
?
Lololar, eski tarihte
Süleymaniye bölgesinde oturan büyük zagros halk toplulugundan biridir. Bu günkü
Kürtlerin atalarindan olan lollolar, tarihin degis dönemlerinde, devletler
kurmus, bagimsizlik ve özgürlüklerini sürdürmüs, ilim, sanat ve kültürde hayli
ilerlemis, vatanlarini korumak icin komsulari olan Asur ve akatlarla bir cok
savaslara girmislerdir. Zehave b¨¨olgesinde kesf edilen milattan önce
2800yillarinda Lolo kraligi dönemine ait olan bir antik levhaya göre Halman (bu
günkü Hilvan) bölesiyle Zehave bölgesi o dönemlerde lollo kraligina bagliydi.
Lololarin devleti, Süleymaniye, Sêxan, Zehav, Sehrizor ve Kerküke kadar genis
bir sinir vardi. Devletin baskenti Zimri sehriydi.
Dogu Tarihi 186 / Kürdistan
Tarihi-2/83
LOLLO Tarihi-2/83
DEVLETI
Lollolarin
kurduklari devlet, yaklasik bin yil devam ettikten sonra milattan 18.yüzyilda
Akad krali Naram-sin´in saldirisina ugrar ve Akatlarin yönetimine gecer.
Gotilerin Akat topraklarini isgal hareketi sirasinda, lollolar, tekrar
bagimsizliklarini kavusurlar ve Gotilerle iyi dostluk iliskilerini kurarlar.
Milattan önce 10. yüzyilda Asurlarin saldirilarina maruz kalan Lollo krali
(Amixa) Süleymaniye yakininda bulunan "Pirmigro" kalesine kacmak zorunda kalir
ve baskent Zimri kenti, Asurilerin denetimine girer. Sonra Asurlarin kendi
aralarindaki anlasmazliklarindan ötürü Lollo bölgesi bir cok huzursuzluk,
baskaldiri ve kavgalara sahne olur. Bu durum Asur hükümetin yikilis ve Med
Imparatorlugunun kurulusuna kadar devam eder.
Kurdistan tarihi cilt -1
/85
SEDDADI KÛRT /85
DEVLETI
Miladi 951 Hicri
340 yilinda Eran bölgesinde Kürt Seddadi ogullari tarafindan kurulan bu devlet,
Islam döneminde kurulan Kürt devletlerinin en uzun ömürlüsü ve en
kuvetlilerinden biridir. Nahcivan, Gence, Tiflis, Demirkapi, Karabag, Ani, Duvin
gibi bölgenin büyük kentlerini icine alan bu devletin sinirlari bir ara
Malatyaya kadar uzanir. O tarihte güneyinde Mervani Kürt devleti de
vardi.
Azarbaycan hükümdari Salarmerzubanin esir düsmesi üzerine bölgede
bagimsizlik ilan eden Seddadin oglu Muhammedin Gence kentinde tahta oturmasiyla
kurulan ve on dört kürt hükümdari tarafindan yönetilen bu devlet, her ne kadar
Selcuklu sultani Meliksahin bölgeye 1075 yilinda girmeyisle sona ermissede
bölgenin bazi yöreleri Gence kenti gibi miladi 1091 tarihine kadar bu süllalenin
egemenligi altinda kalmistir.
Kürt ve Kürdistan tarihi cilt
2/94
HASNEVI KÜRT 2/94
DEVLETi Islamiyetten sonra kurulan Kürt
devletlerinden biriside Hasnevi Kürt devletidir. Bu devletin temeli, Hicri 330
yilinda berzekan asiret reisi Hüseyin aganin eliyle atilir. Bütün hemedan
bölgesini icine alan bu devlet, kurucusu Hüseyin aganin vefatiyla dirayetli olan
oglu Hasan veyhin denetimine gecer. Babasindan sonra hükümeti cok iyi yöneten
Hasan veyh, halkin.
Sevgisini kazanir ve devlete de
isimini veriri. Günden güne güclenen bu devlet, Nehavent, Semgan ve Dinur
kentleriyle bazi Azarbaycan sehirlerini de icine alir. Devletin baskenti, Hasan
veyh tarafindan kurulan Sermac sehri idi. Dirayetli devlet reisi Hasan veyh,
Hicri 369 yilinda Sermac kentinde vefat eder.
MITANILER
Tarihci
Spayirzere göre Mitaniler Ari irkina mensup ve Kürtlerin ecdatlarindan, Zagros
toplulugunun bir bölümünü teskil eden Subarilerin bir koludur. Daha dogrusu
yönetici tabakasinin adidir. M.Ô. 16. yüzyillarinda cok güclü ve otoriter bir
hükümet kuran Mitaniler Süriye, Amuriye, Asur memleketiyle Kurdistanin Kerkük
bölgesine kadar olan topraklara hüketmislerdir. Dönemin 4 büyük devletlerinden
(Misir, Hayis, Kasi, Mitani) biri olan bu hükümetin baskenti Vassogani kentiydi.
Mitanilerden Xanikalbat sülalesi Asuri memleketinin bir bölümünde Nusaybin
kentinde müstakil bir hükümet kururlar. Sonra yavas yavas Asurilerin
saldirilarina ugrayan Mitani hükümetleri kiral Asur Nasir Pal döneminde temamen
Asurilerin eline gecer ve sona erer.
MERVANI KÜRT DEVLETI
Bu devletin kurucusu Hamidiyan kürt asiretinin reisi
Dostik aganin oglu Bazdir, Baz, ilkin etrafina topladigi savascilarla Ercis
sehrini ele gecirir, sonra sirayla Calderan, Malazgirt, Farkin, ve Diyarbakir´i
denetimine alir, otoritesini yerlestirdikten sonra hicri 350 yilinda Diyarbakir
merkezinde Mervani Kürt devletini kurar. Günden güne genisliyen bu devlet,
Musula hüküm eden Hamidan ogullarina karsi girisilen savasta devlet baskani
Baz´in bir at´tan baska bir at´aatlarken yere düsüp belinin kirilmasi ve
dusmanin eline gecip sehit düsmesiyle, hicri 380 yilinda sona
erer.
Ibnul esir el Kamil
7/443-1/13
GOR 7/443-1/13
DEVELTi Harzemsahlar 1214´te Kürt Gor devletinin baskenti Firuzkuk´u ele
gecirerek bu devletin egemenligine son verdiler. Gor devleti, Seyfuddin Suri
tarafindan 1148 yilinda Kuzeydogu Iran´da kuruldu. 1148´e kadar Selcuklu
devletine bagli bir beylik olarak varligini sürdüren Kürt Gor asireti, Seyfuddin
Suri´nin beyligin basina gecmesi ile bu tarihte bagimsizligini ilan etti. Suri,
devlet sinirlerini kisa bir süre icinde genisletti. Selcuklular ve Oguzlarla
sürekli catisma halinde bulunan Gor hükümdari Giyasuddin, büyük bir saldiri
baslatarak (1173) kademeli olarak Gazne, Herat, Multan, Uccah, Siudi, Esaver,
Debut ve Lahor sehirlerini aldi ve Gazneli sultan Mahmud hanedanligindan arta
kalanlari tamamen artadan kaldirip kardesi Muiziddin´i Gaznelilerin varsi ilan
etti. Muiziddin 1192´de Kuzey Hindistan ve Bengal´i fethetti. Kutbeddin, Aybek
adli kumandanini Delhi´ye genel vali tayin etti. Giyasuddin´in 1202´de Sultan
Muiziddin´in bir suikast sonucu 1206´da ölmesi üzerine devlet yönetimi
zayifladi, hanedanlik parcalandi. Hükümdar Giyasuddin Mahmud´un da 1212´de
öldürulmesinden sonra yerine gecen oglu Bahaüddin, yogun saldirilara fazla
direnemedi. Gor devletinin egemenliginde bulunan bircok sehir, bölgenin ticaret
merkezleri sayiliyordu. Hükümdar Giyasuddin´in Herat´ta yaptirdii Esler Camii,
Islam mimari eserlerinde yeniligi temsil etti. Kutbeddin´nin Delhi´de yaptirdigi
Cuma Camii ilk Islami eser özelligini tasir.
ALAMUT ZIYAR´i DEVLETi Ziyar devleti 1011 yilinda Alamut
devletinin kurucusu Hasan El Sabah tarafindan yikildi. Ziyar devleti, kürt
Dailam asiretine mensup Ziyar´i oglu Merdavic tarafindan 930´da Kürt yurdunun
kuzeyinde kuruldu. Egemenlik alani Taberistan ve Cürcan´i da icine alarak
güneyde Isfahan´a, batida El Cezire ve Irak´a, kuzeyde Kafkaslar´a kadar
uzaniyirdu. Dailam asireti, 9. yüzyilin sonlarina dogru, Abbasi halifeligi
döneminde Müslüman oldu. Hazar Gölünün güneybati kesiminde yasayan bu asiret,
büyük bir askeri güce sahipti. Varligini 141.yil sürdürebilen bu devlet, 8
hükümdar tarafindan yönetildi. Eski edebi eserler arasinda yer alan "Kábusname "
bu dönemde, Ziyarlarin son emiri Keykawes´in amcasi tarafindan yazildi.
HAMDANi
DEVLETi
Kürt Hamdani devleti 1039´da Arap Okayli devleti tarafindan
yikildi. Hamdani devleti, Seyh El Dewle tarafindan 944 yilinda Halep bölgesinde
kuruldu. Bu tarihe kadar Musul merkezi Büyük Hamdani devletinin bir parcasi´idi.
Söz konusu tarihde bagimsizligini ilan eden Seyh el Dewle, Halep´i merkez secti.
Yukari Mezopotamya ´yi hakimiyeti altina almaya calisan Bizans Kral Romans´la
Urfa´da yapilan savasta zafer kazanan Seyh El Dewle , Suriye ve Yukari
Mezopotamya´nin büyük bir egemen oldu. Bagimsizligini 95 yil koruyabilen bu
devlet. Harput Kürt asiretlerinin saldirilari sonucu bir hayli zayifladi ve
sonucta Araplar, bu devletin egemenligine son verdi. Bu devletin, sinirlari ve
süresi icinde El Mutanabbi, Ebu Firaz ve El Farabi gibi önemli sair ve bilim
adamlari yetisti.
Büveyhogullari devleti
Kürt Büveyhogullari devleti, 1050´de Selcuklu
Sultani Tugrul Bey tarafindan yikildi. Büveyhogullari devleti 934 yilinda Ali
Hasan ve Hüseyin Ahmet kardesler tarafinda Güneybati Iran´da kuruldu. Deylem
Daglarinda yasayan Bercenkiaver Kürt asiretine mensup üc kardes kisa bir süre
icinde devletin egemenlik alanini güneyde Isfahan- Siraz, kuzeyde ise
Hamedan´akadar genislettiler. Babalari ebu Suce Büveyh´ten dolayi devleti
"Büveyhogullari devleti" denildi. Abbasi Halifesi Halife Kahir Billah, bu
devletin egemenligini tanimak zorunda kaldi. Sürekli ic ve dis catismalarla
ugrastigi icin kültür ve sanat bu devlet sinirlari icinde fazla gelismedi.
Yalniz Abudüd devletinin hükümdarligi sirasinda pek cok cami, hastane,
imarathane, yollar ve kuyular yapildi. Mogol istilalari sirasinda bu bölgelerde
her sey yakilip yikildigi icin bu devlet hakkinda daha ayrintili bilgi
bulunmamaktadir.
Hasanveyh devleti
Son hükümdari Ebul Mansur´un ölümü ile icerden
bir hayli zayiflanmis olan hasanveyh devleti 1121´de kendiliginden dagildi. Bu
devletin hükümranlik dönemi toplam olarak 171 yil sürdü. Devlet, Barzikan-
Baruni asireti lideri Hasanveyh bin Hüseyin tarafindan 959 yilinda kuruldu.
Egemenlik sahasi Sehrezor, Dinaver, Hamedan ve Nihavend bölgeleriydi. Devletin
baskenti, Bisulun Dagi´nin güneyine düsen Sermac sehri id. Hasanveyh´in 979
yilinda ölmesi üzerine, yerine oglu bedir gecti. Devletin sinirlari Bedir
döneminde Ahvaz, Huristan, Berucerd ve Esadabad´in katilmasi ile genisledi.
Bedir´e Abbasi halifesi tarafindan "Nasruddin" unvani verildi. Bedir 1015
yilinda öldïrülünce yerine oglu Hilal gecti. Hilal da ölünce yerini oglu Tahir
aldi. Hasanveyh hanedanligi Tahir´in ölümü üzerine gücünü yitirdi. Baruni
asiretinin basina Iyarlar gecti. Iyarlar dönemi 989 yilinda baslamak üzerine 130
yil sürdü.
Eyyubi
hanedanligi devleti
Selahaddin Eyyubi´nn 4 Mart 1193´te Sam´da ölmezi üzerine
Kürt Eyyubi Imparatorlugu ayni yil parcalandi. Eyyubi Imparatorlugu, Selahaddin
Eyyubi tarafindan Mayis 1175´te kuruldu. Cik iyi bir dini ve askeri egitim alan
Selahaddin, 1165 yilinda Misir´avezir secildi. Yönetimin cesitli kademelerine
yakin akrabalarini yerlestiren Selahaddin Misir´daki durumunu saglamlastirdi.
Fransiz ve Bizans ordularinin müsterek saldirilarina karsi büyük basarilar elde
eden Selahaddin, Islam dünyasinda kendisini büyük sempati duyulan, tam anlami
ile güclü bir vezir ve önder durumuna geldi. 10 Aralik 1171´de, varligini 200
yil sürdurmüs olan Misir Fatimi halifeligine son verdi. Kardesi Turan Sah
yönetimdeki bir orduyla kisa bir süre icerisinde Hicaz, Yemen, Aden ve Mekke´yi
aldi. Eyyubilerin buralardaki hakimiyeti 50 yildan fazla sürdü. Suriye Krali
Nureddin´in 13 Mayiz 1174´te ölmesi üzerine Selahaddin bir ordu ile Suriye´yi
dönerek orayida hakimiyeti altina aldi. Bagdat´taki Abbasi halifesi, Mayis
1174´te Selahaddin Eyyubi´nin kralligini kabul ederk fethettigi topraklardaki
otorutesini tanidi. Musul sehrini de alarak Musul Atabeklerine son veren
Selahaddin, ülkesinin sinirlarini Firat Nehri´ne kadar genisletti. Yukari
Mezopotamya´daki kücük beylikleri de hakimiyeti altina alan Eyyubi
Imparatorlugu´nun sinirlari doguda Dicle Nehri´ne, kuzeyde Ermenistan
hudutlarina, güneyde Yemen´e, batida ise Tunus´a dayaniyordu. 1187´de ku¨dus
sehrini Hiristiyanlarin elinden aldi ve bu, Islam dünyasinda ona büyük bir
sayginlik kazandirdi. Islam´in Sünni ögretisiyle yetisen Selahhadin, kurdugu
devletin resmi mezhebinin de Sünni oldugunu ilan etti. Dinde yaptigi
reformlardan dolatyi, adi Yusuf iken, dini islah eden anlaminda "Selahhadin "
olarak degistirildi. Eyyubiler döneminde pek cok Kürt yazar, sair, bilim adami
ve aydin yetisti. Izzeddin Ali, Mecdeddin Ebu saadet, Ibnul Esir el Cezeri (
Nasrullah ) bunlardan birkacidir.
Alamut devleti
Alamut Kürt devleti Mogol
Hükümdari Hulagu Han tarafindan 1256´da yikilarak ortadan kaldirildi. Alamut
dvleti Hasan El Sabah tarafindan 1011´de kuruldu. Hasan El Sabah, Ismailiye
mezhebi dini ögretisi temelinde güclü bir örgütlenme yaratip, Kürt asiretlerini
harekete gecirecek bir ic ayaklamayla Ziyar devletine son verdikten sonra, ayni
topraklarda dini esaslara dayali bu devleti kurdu. Bagimsiz varligini 179 yil
sürdüren bu devlet, 8 hükümdar tarafindan yönetildi. Devletin son hükümdari olan
Hür Sah, Mogollar tarafindan idam edildi. 1124 yilinda ölen, etkileyici dini
ilder ve basarili bir devlet yöneticisi olan Hasan El Sbah icin Marko Polo söyle
diyor: " Bu kisi yüksek daglik bölgede bir sevgi cenneti kurdu. Cok zengin bir
hazineye sahip idi. Kurmus oldugu bu cnnet nedeniyle Islamiyet icerisinde kisa
zamanda genis bir taraftar kitlesi buldu. Islam ülkelerinin her tarafindan
binlerce genc, bu cennete girmek icin akin ediyordu."